De waarheid geheel of deels verbloemen is er al altijd bij geweest. Maar vandaag is de leugen alom aanwezig en vast onderdeel van de politiek en de hele samenleving. Trump, Poetin spannen de kroon. Maar vergis u niet, ook in onze contreien regeert de hele en halve leugen meer en meer. Bijna dagelijks vers gebakken in uw krant of in een of ander actualteitsprogramma.
Trump gaf enkele jaren geleden de aftrap van een nieuw hoofdstuk in de geschiedenis van de leugen. Bij zijn inaugauratie lanceerde hij een nieuw begrip: ‘alternative facts’. Een manier als een ander om te ontkennen dat bij zijn eedaflegging een lagere opkomst was dan bij zijn voorganger Barack Obama. Er zouden tijdens zijn presidentschap 30.573 leugens of misleidingen volgen (The Washington Post). Poetin heeft van de leugen een heel propagandasysteem gemaakt. De hele ‘militaire operatie’ in Oekraïne is een grote leugen. Via een Goebbelsiaanse propagandamachine bedriegt hij de hele Russische bevolking.
De foto van het weekend is voor mij het beeld in De Standaard Weekend Magazine van een van Solovjovs twee buitenverblijven aan het Comomeer in Italië, samen 8 miljoen euro waard. Actievoerders hebben potten rode verf in zijn zwembad gekieperd. Vladimir Solovjov is een van Poetins oppermarionetten. In zijn door miljoenen bekeken programma ‘Moskou. Kremlin. Poetin’ bezingt hij wekelijks de daden en denkbeelden van de president. Al wie de leider tegenspreekt, is gespuis. De anticorruptiestichting FBK van Kremlincriticus Aleksej Navalny kon achterhalen dat die lippendienst Solovjov een rijkdom oplevert. Maybach-limousines, vette buitenlandse rekeningen, villa’s in paradijselijke oorden. Liegen op grote schaal daar mag wel iets tegenover staan natuurlijk.
In De Standaard van13 april legt Aleksander Skorobogatov, schrijver en geboren in Wit-Rusland, maar sinds jaren woonachtig en werkzaam in België, haarfijn uit hoe sterk Poetins propoganda wel is. Miljoenen Russen geloven dat Oekraïnse steden door nazi’s worden opgeblazen, dat de burgers in Boetsja niet door Russische soldaten maar door fascsiten worden gemarteld, verkracht en doodgeschoten en dat de Russen daar als ‘de bevrijders’ met bloemen worden onthaald.
Maar Skorobogatov legt ook uit hoe Poetins propoganda met een nep Twitteronderzoek erin slaagde om het Westen te doen geloven dat de door hen bejubelde held, Navalny, een duistere racist was met neonazistische banden. De leugens waren zo geloofwaardig dat Amnesty in het hele verhaal (tijdelijk) meeging en Navalny als gewetensgavangene schrapte. Tot Navalny’s vrienden erin slaagden de sabotage actie betaald door het Kremlin bloot te leggen.
Het zijn extreme en gruwelijke voorbeelden van vijandige ‘desinformatie’. Maar ook bij ons sluipt vijandigheid via ramen en deuren onze samenleving binnen, de normen van menselijk respect worden bijna dagelijks verder achteruit geschoven. We mogen de gevaren van de verzuring en vijandigheid niet onderschatten. Onderzoek van het Instituut voor Mediastudies van de KU Leuven zegt: ‘De gevolgen van affectieve polarisering zijn immers groot: burgers met een meer gematigde mening trekken zich terug van publieke fora, het is niet langer mogelijk om compromissen te sluiten en een breed gedragen beleid te ontwikkelen. Het taalgebruik in een verhit debat kan ten slotte ook uitmonden in gedrag, in discriminatie en geweld bijvoorbeeld.’ Vijandigheid kan net als tabak – om even de vergelijking te maken met een kwaal die ik goed ken – op sluipende wijze onze gezondheid zwaar schaden en zelfs helemaal onderuithalen. Lange tijd was de schadelijkheid van tabak niet bekend, nu weten we beter. We zitten met ‘vijandigheid’ in dezelfde fase: we beseffen nog onvoldoende wat ze de samenleving aandoet. Na de aanval op het Capitool in Washington op 6 januari 2021 zouden we toch beter moeten weten. ‘Wie haat zaait, zal terreur oogsten’, schreef Fons Van Dyck, marketing- en communicatie-expert in De Tijd.